Jac Jakubow­ski, 2010-05-19 18:12:00

zarejestrowany w czasie seminarium 12 lutego 2002

Co to jest aktywizacja?

“Aktywizacja to ostat­nio mocno nad­używane słowo, ponie­waż wszyscy mówią: trzeba aktywizować. Nie­stety więk­szość działań, które pozor­nie nazywa się “aktywizacją”, może prowadzić do prze­ciw­nego efektu. Przy­kładowo można powiedzieć, że aktywizacja jest głów­nym zada­niem nauczycieli. Nie­którzy nauczyciele jed­nak uczą w spo­sób, który nie prowadzi do aktywizacji, a wręcz wyuczonej bez­rad­no­ści. Czyli jest on pouczany, wiedza jest mu wbijana do głowy, bez stworzenia prze­strzeni do reali­za­cji swoich marzeń i idei.

W pew­nych fir­mach panują takie relacje, że na kreatyw­ność i innowacyj­ność nie ma miej­sca. W pracy trzeba robić tylko te rzeczy, które wynikają z zakresu obowiąz­ków. Często więc kierow­nic­two prosi o warsz­tat z zakresu aktywizacji — chce w ten spo­sób pobudzić do działania pra­cow­ni­ków. Fak­tyczną przy­czyną braku aktyw­no­ści w rze­czy­wi­sto­ści okazuje się struk­tura firmy — wysoce hierar­chiczna, cen­tralizowana i prze­for­malizowana.

Jest to bar­dzo nie­bez­pieczną sytuacją, gdyż oczekuje się od firmy szkoleniowej zlikwidowania skut­ków działania pew­nego sys­temu, a w tym przy­padku nie da się zlikwidować skut­ków bez zmiany całego sys­temu — czyli przy­czyn. Mam wrażenie, że tego typu sytuacja może powodować bier­ność całej instytucji, jak i problemy emocjonalne poszczegól­nych osób.

Czym jest aktyw­ność?

Jeżeli mówimy o aktywizacji to naj­lepiej odwołać się do słowa “aktyw­ność”. Przy­po­mnę w tym miej­scu definicję Benedykta Spinozy i Ericha Fromma. Spinoza: “aktyw­ność oznacza pod­miotowość, dokonywanie wyborów, przyjem­ność ist­nienia, smakowania i doświad­czania życia”. Erich Fromm: “Oddając się aktyw­no­ści doświad­czam siebie jako pod­miotu tejże aktyw­no­ści. Jest ona bowiem procesem powoływania do bytu, tworzenia, zawiera ponadto relacje do wytworzonego przed­miotu. Aktyw­ność moja jest manifestacją wła­snych zdol­no­ści, gdy stanowię z nią jed­ność.”

W tych cytatach i w tym spo­sobie myślenia aktyw­ność oznacza pewien głęboki, naturalny STAN człowieka. Człowiek aktywny to człowiek który działa, w którym działają różne sfery jego osobowo­ści. Człowiek, który prze­żywa uczucia, ma intuicję, myśli sym­bolicz­nie, myśli logicz­nie, który ma w sobie mechanizm doprowadzający do wyboru. Posługuje się własną wolą. Stawia cele, atakuje potrzeby, coś kreuje, a także odpoczywa i działa w pew­nym ryt­mie.

Aktywizacja jest to uruchomienie pew­nej chęci do działania człowieka. Można to określić takim stwier­dzeniem: aby się chciało chcieć. W pew­nym sen­sie więc błędem jest używanie stwier­dzenia “aktywizacja do”, ponie­waż sugeruje to celowość aktywizacji i raczej takie działanie można zakwalifikować do wywierania wpływu na drugiego człowieka, a nie do aktywizacji.

Kiedy osoba zostanie już zak­tywizowana, a więc będzie chciała działać, można wskazać jej moż­liwo­ści działań, ale jest to już następny etap. Aktywizacja jest warun­kiem roz­poczęcia procesu uczenia się, nie uczenia kogoś. Człowiek uczy się w opar­ciu o doświad­czenie i dlatego będąc nieak­tyw­nym, nie można się tak naprawdę czegoś nauczyć, ponie­waż brak jest tego doświad­czenia i doświad­czania.

Nie­stety aktywizacja może być trochę inwazyjna. Jeżeli organizowany jest program aktywizacyjny dla danych ludzi, może on zostać zro­zumiany przez nich w ten spo­sób, że jeżeli organizuje się dla nich program z zakresu aktywizacji to znaczy, że nie są aktywni czyli np. gorsi. Jest to pewien komunikat, który może być inter­pretowany na różne spo­soby.

Programy aktywizacji udają się tam, gdzie siły mające główny wpływ na rzeczywistość (szefostwo, rada gminy itp.) tak naprawdę tego chcą. Jeżeli program jest realizowany w fir­mie, a zarząd firmy tak naprawdę jest prze­ciw tzn. nie chce sam się pod­dać procesowi aktywizacji, to następuje wtedy kolizja. Taka sytuacja występuje dosyć często, choć z reguły dzieje się na poziomie nie­świadomym.

Jak aktywizować: kon­takt i kon­trakt

Warto się zastanowić jak kogoś aktywizować. Rdzeniem naszej działal­no­ści warsz­tatowej jest aktywizacja procesu indy­wi­du­al­nego. Chodzi o to, aby zaszła sytuacja spo­tkania na płasz­czyź­nie ludz­kiej (człowiek-człowiek, ja-ty), a nie na płasz­czyź­nie wymiany interesów (ja coś chcę od ciebie, ja-to).

Drugim elemen­tem bar­dzo waż­nym w procesie aktywizacji jest umówienie się z drugim człowiekiem. Z reguły w tym momen­cie trener zawiera kon­trakt z grupą. Dodam, że często słowo “kon­trakt” jest nad­używane. Nam nie chodzi o powiedzenie grupie co jej wolno i nie wolno — często w takiej for­mie zawiera kon­trakt nauczyciel w szkole, który mówi dzieciom np. macie odrabiać prace domowe, nie wolno się wam spóź­niać itp. Przy praw­dziwym zawieraniu kon­traktu chodzi o to, aby grupa wraz trenerem prze­szła pewien proces umawiania się i dogadywania tak, aby była jasność z obu stron jakie są oczekiwania, cele i potrzeby.

Pod­kreślę więc ważne wg mnie dwa święte słowa warun­kujące aktywizację: kon­takt i kon­trakt. Kon­takt powoduje prze­pływ bycie blisko i spo­tkanie międzyludz­kie. Kon­trakt to umowa, że trak­tujemy się dorośle, jest ona pewną formą okazywania szacunku drugiej osobie — jej dążeniom, celom i oczekiwaniom.

W programach aktywizacji spo­łecz­nej można wyróż­nić pewne fazy: po pierw­sze, musi być moment kiedy ludzie odzyskują, roz­wijają poczucie swojej war­to­ści. Drugim etapem jest kreatyw­ność — ludzie wymyślają nowe rzeczy, tworzenie pomysłów. Po trzecie jest tzw. biz­nesplan tzn. ściągnięcie na ziemię, stworzenie planu, który doprowadzi do celu.

Koń­cząc już, można stwier­dzić, że prze­powied­nie Toef­flera się speł­niają. Żyjemy w świecie, gdzie raczej nie mogą się prze­chować ludzie, którzy nie roz­wijają się. Obec­nie człowiek nie może trwać, ale musi działać, być aktywny, uczyć się. Jeżeli człowiek nie działa w spo­sób inten­sywny, lecz jed­nocześnie zgodny z jego ryt­mem to może albo wejść w nałogi, prze­stęp­czość itp. — może nastąpić proces mar­ginalizacji lub, jeżeli zacznie trwać w pew­nej pozor­nej aktyw­no­ści — praca po 16 godzin. W związku z tym należy pamiętać, że aktyw­ność tak, ale nie za wszelką cenę.”

Kwestie dodat­kowe

Jak aktywizować:

• stawiać jasne, wspól­nie zbudowane cele,
• w “natural­nym” ryt­mie i w odwoływaniu się do rzeczywistych potrzeb,
• zmieniać postawy i pomagać innym w uświadamianiu swoich potrzeb,
• pokazywać inne moż­liwo­ści.

Aktywizowanie:

• nakłanianie,
• umoż­liwianie współ­udziału,
• odpowiedzial­ność (zaan­gażowanie),
• obudzenie,
• uruchomienie poten­cjału,
• uruchomienie procesu roz­woju.

Reflek­sje uczest­ników na temat aktywizacji:

• Ważne jest samo określenie celu. Aby proces aktywizacji miał sens musi zostać wyraź­nie określony cel. Istotna jest też świadomość inten­cji. Ważne jest udzielenie odpowiedzi na pytanie: dlaczego warto być aktyw­nym?
• Ludzie aktywni wieżą w samego siebie. “Inten­syw­ność” bycia aktyw­nym zależy od człowieka. Osoba aktywna przede wszyst­kim działa, ale zakres działania jest zależny od poten­cjału tej osoby.
• Forma aktywizowania musi być dostosowana do grupy aktywizowanych osób. Żeby aktywizacja mogła nastąpić konieczna jest potrzeba. Grupa musi czuć potrzebę bycia aktywizowanym.
• Aktywizacja związana jest z ener­gią. Jeżeli aktywizujemy to znaczy zwięk­szamy poziom ener­gii. Aktywizacja wiąże się także z oporem przed zmianą.
• Relacja i środowisko wyzwala poten­cjał aktywizacji (te dwa słowa można nazwać prze­słan­kami do aktywizacji). Osoby młod­sze lepiej aktywizować poprzez modelowanie — poprzez własny przy­kład, a dorosłe osoby być może lepiej aktywizować poprzez opowiadanie.
• Bar­dzo ważne w procesie aktywizacji jest pod­miotowe trak­towanie ludzi. Ludzie muszą się trak­tować pod­miotowo, aby mogła nastąpić aktywizacja w grupie.
• Można zauważyć pewną sprzecz­ność w samym słowie “aktywizacja”. Z jed­nej strony słowo aktywizacja sugeruje, że jedna osoba wpływa na drugą, a z drugiej strony nie da się prze­prowadzić programu aktywizacji, jeżeli trener będzie próbował jed­nostron­nie wpłynąć na grupę.
• Aktyw­ność jest to stan, w którym się widzi moż­liwo­ści jako szanse, a nie jako zagrożenia. Aktywizacja jest to pewien proces. Są dwa rodzaje projek­tów aktywizacji: jeden typ projektu to kon­kretne, z góry zaplanowane działanie, drugi typ projek­tów to nie naciskanie ludzi do kon­kret­nego działania, tylko spo­wodowanie takiej sytu­acji, aby grupa zastanowiła się nad tym co chce robić i póź­niej zaczęła to realizować.
• Można wyróż­nić dwa kroki zwią­zane z procesem aktywizacji. Pierw­szy krok aktywizowania dotyczy poczucia współ­od­powiedzial­no­ści w grupie. Osoby w grupie muszą poczuć, że są razem, że mogą liczyć na siebie nawzajem. Przej­ście do kon­kretów to drugi krok.
• Droga bycia aktywizowanym w moim przy­padku wyglądała następująco. Naj­pierw pracując w grupie, znalazłem tam swoją rolę, a póź­niej, kiedy już poczułem swoją war­tość i dostałem odpowied­nie narzędzia, to uzyskałem wspar­cie i obec­nie jestem osobą aktywną.
• Kojarzy się z pod­noszeniem war­to­ści ener­gii. Kiedy nie mam ochoty bycia aktywizowaną to jeżeli ktoś próbuje mnie aktywizować to może się pojawić nawet agresja. Próba wpłynięcia na jakiś stan ener­getyczny może mieć w związku z tym wręcz prze­ciwne do zakładanych skutki. Aktywizowanie pra­cow­ni­ków to trafienie do poszczegól­nych osób i po analizie motywów tworzenie warun­ków do roz­woju. Dopiero wtedy potrzebny jest cel. Metafora: śpiącej królewny — każdy człowiek marzy aby go obudzić, ale czasem to prze­budzenie może być dla niego bar­dzo bolesne.
• Casus firmy przy­pominającej mamuta i próba aktywizacji. Nie wszyst­kich się da zak­tywizować, ponie­waż ludzie mają różne cele. Proces prze­miany dotyczącej aktywizacji w fir­mie polegał na zwol­nieniu kadry menedżer­skie, która nie chciała się pod­dać procesowi aktywizacji. Aktywizacja nie jest narzędziem na wszystko i w każ­dym czasie, ponie­waż czasem koszty aktywizacji mogą być zbyt duże w stosunku do efektu i po prostu czasem lepiej zwol­nić osoby niż je na siłę aktywizować.

Podoba Ci się ten artykuł? Udostęp­nij go!